NGUYỄN LƯƠNG BẰNG TẤM GƯƠNG ĐẠO ĐỨC CÁCH MẠNG SÁNG NGỜI *

Kỷ niệm lần thứ 115 ngày sinh đồng chí Nguyễn Lương Bằng (2-4-1904-2-4-2019)  

PGS,TS Đàm Đức Vượng
 

Hàng đầu từ trái sang: Đồng chí Nguyễn Lương Bằng, Tướng Phạm Kiệt và Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ảnh: Tư liệu

Nguyễn Lương Bằng (trong quá trình hoạt động cách mạng còn mang các tên: Anh Cả, Anh Cả Đỏ, Sao Đỏ…) là một nhà cách mạng chuyên nghiệp, rất nổi tiếng, một mẫu mực về đạo đức cách mạng, tấm gương rất trong sáng, một người toàn tâm toàn ý phục vụ sự nghiệp cách mạng, từng giữ các chức vụ: Ủy viên dự khuyết Trung ương, Ủy viên Trung ương, Ủy viên Thường vụ Trung ương, Tổng Thanh tra Chính phủ, Phó Chủ tịch nước,…

Nguyễn Lương Bằng sinh ngày 2-4-1904 (cùng năm sinh với Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Đông Dương Trần Phú), tại thôn Đông, xã Đoàn Lâm (nay là xã Thanh Tùng), huyện Thanh Miện, tỉnh Hải Dương, trong một gia đình nhà nho nghèo có truyền thống yêu nước.

Về hoàn cảnh gia đình, trong bản lý lịch của mình, Nguyễn Lương Bằng viết: “Khi tôi lớn lên, thì biết rằng, tôi sinh trưởng trong một gia đình nghèo, không có ruộng đất, Theo lời cha mẹ thuật lại, thì trước cũng có dăm ba sào ruộng do ông bà chia cho, nhưng vì túng thiếu mà phải bán đi. Cha tôi làm nghề dạy chữ Nho ở nhà quê, thường chỉ đủ ăn. Mẹ tôi tần tảo làm nghề hàng xáo để nuôi bốn chị em chúng tôi. Đời sống gia đình vào tháng ba, ngày tám thường bị đói”.

Lớn lên, Nguyễn Lương Bằng làm việc ở các tàu biển. Năm 1925, ông sang làm cho một tàu binh Pháp, đậu ở Sa Diện (Sa Điện) thuộc tô giới Pháp ở Quảng Châu. Lúc này, tiếng bom của Phạm Hồng Thái ở Sa Diện nhằm giết Toàn quyền Đông Dương Méclanh trong lúc đang ở Sa Diện, nhưng không thành, đã làm thức tỉnh tâm hồn Nguyễn Lương Bằng. Ông đã đi viếng mộ Phạm Hồng Thái ở Hoàng Hoa Cương.

Noi gương Phạm Hồng Thái, ý nghĩ hoạt động cách mạng bắt đầu nảy nở trong lòng người thanh niên yêu nước Nguyễn Lương Bằng. Ít lâu sau, ông gặp Hồ Tùng Mâu (đồng chí Ích), một nhà hoạt động cách mạng chuyên nghiệp lúc ấy đang ở Quảng Châu. Thông qua Hồ Tùng Mậu mà Nguyễn Lương Bằng được gặp đồng chí Nguyễn Ái Quốc (lúc này mang bí danh là Vương) tại Quảng Châu. Đây là lần đầu tiên, Nguyễn Lương Bằng gặp Nguyễn Ái Quốc. Tháng 12-1925, Nguyễn Lương Bằng tham gia lớp huấn luyện chính trị do Nguyễn Ái Quốc tổ chức tại Quảng Châu và được kết nạp vào Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên (Việt Nam Thanh niên Cách mạng đồng chí Hội – Thanh niên). “Trong buổi lễ kết nạp, đồng chí Vương (Nguyễn Ái Quốc) cũng có mặt”¹.

Học xong lớp huấn luyện chính trị, Nguyễn Lương Bằng xin về nước hoạt động. Nguyễn Lương Bằng tạm biệt Nguyễn Ái Quốc vào khoảng tháng 9-1926. Nhiệm vụ chính của ông lúc này là tổ chức đường giao thông Hải Phòng – Hương Cảng (Hồng Kông) để đưa thanh niên trong nước ra nước ngoài học tập và chuyển tài liệu, sách báo từ nước ngoài vào trong nước.

 Về nước, Nguyễn Lương Bằng hoạt động tại Hải Phòng. Hoạt động tại Hải Phòng một thời gian, ông xuống tàu Sông Bô làm việc. Tàu này, một chuyến đi Hương Cảng, một chuyến lại ghé vào Quảng Châu. Làm việc trên tàu Sông Bô, ông đã chuyển nhiều sách, báo, tài liệu cách mạng về nước. Giữa năm 1929, Tổng bộ Thanh niên điều động ông sang Hương Cảng giao cho ông công tác liên lạc giữa Hương Cảng và Quảng Châu. Đến Hương Cảng, ông làm việc cho một tàu binh Pháp. Tại Hương Cảng, tháng 10 hoặc tháng 11-1929, ông được kết nạp vào một chi bộ của An Nam Cộng sản Đảng lúc ấy hoạt động tại Hương Cảng. Cuối năm 1929, ông được tổ chức phân công đến công tác tại Thượng Hải. Tại Thượng Hải, ông làm hầu bàn tại cửa hàng ăn uống Trần Tam Phạn Điếm và hoạt động bí mật tại đây. Những ngày hoạt động tại Thượng Hải, ông đã cùng với một số người ra báo “Kèn gọi lính”, đồng thời, vận động công nhân nhà máy Ốcxigien lập Hội Tương tế nhằm giúp đỡ nhau trong cơn hoạn nạn và hướng về Tổ quốc. Ông nói: “Từ các tổ chức của anh em công nhân, tôi phát triển sang anh em bồi bếp, bà con buôn bán, rồi bắt mối với trại lính khố đỏ, khố xanh và lính thủy. Từ tổ chức quần chúng, tôi tiến lên xây dựng cơ sở đảng. Phong trào lên mạnh”². Có thể nói, trong những ngày ở Thượng Hải, ông hoạt động rất có hiệu quả. Đặc biệt, trong thời gian ở Thượng Hải, Nguyễn Lương Bằng lại được gặp Nguyễn Ái Quốc lúc ấy đang dừng chân tại Thượng Hải trên đường sang Liên Xô. Vào khoảng tháng 7 hoặc tháng 8-1930, cũng tại Thượng Hải, Nguyễn Lương Bằng, một lần nữa, lại được gặp Nguyễn Ái Quốc.     

Tháng 5-1931, tại Thượng Hải, Nguyễn Lương Bằng và Đỗ Ngọc Du (Phiếm Chu) bị mật thám Pháp bắt do sự phản bội của một người lính khố xanh được ông giác ngộ. Suốt một tháng trời, ông đã phải chịu mọi cực hình tra tấn cực kỳ dã man của mật thám Pháp, nhưng ông nhất định không khai báo với địch, nên các tổ chức của ta ở Thượng Hải vẫn được an toàn. Đánh đập và hỏi cung xong, nhà cầm quyền Pháp ở tô giới Thượng Hải giải Nguyễn Lương Bằng và Đỗ Ngọc Du (Phiếm Chu) về nước, giam giữ tại một số nhà tù³, trong đó có nhà tù Hải Dương.

 Vào khoảng tháng 6-1931⁴, Tòa án thực dân tại Hải Dương xử Nguyễn Lương Bằng bản án phát lưu chung thân và chuyển về giam tại nhà tù Hỏa Lò, Hà Nội. Tháng 12- 1932, Nguyễn Lương Bằng cùng một số tù chính trị tổ chức vượt ngục thành công tại nhà tù Hỏa Lò, Hà Nội. Sau khi vượt ngục, ông trốn thoát lên Vĩnh Yên, rồi về huyện Thanh Miện, Hải Dương tiếp tục hoạt động cách mạng. Cuối năm 1933, ông lại bị bắt trên đường đi công tác ở một địa điểm tỉnh Bắc Giang. Đầu năm 1934, ông bị chuyển lên giam tại nhà tù Hỏa Lò, Hà Nội lần thứ hai. Tháng 5-1935, ông bị đày lên giam tại nhà tù Sơn La. Tháng 8-1943, tổ chức đảng trong nhà tù Sơn La bố trí cho ông vượt ngục thành công, về ở ẩn và hoạt động tại làng Vạn Phúc, Hà Nội. Tại Hà Nội, ông đã gặp Hoàng Văn Thụ lúc này là Ủy viên Ban Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương. Vào thời điểm này, ông được Đảng phân công phụ trách công tác tài chính và công tác binh vận của Đảng; đồng thời, được phân công hoạt động trong Mặt trận Việt Minh, giữ chức Chủ nhiệm Tổng bộ. Sau khi Hoàng Văn Thụ bị nhà cầm quyền Đông Pháp xử bắn và qua đời vào tháng 8-1943, ông được cử làm Ủy viên Ban Thường vụ Trung ương Đảng. Trong Hồi ký của mình, ông viết: “Thường vụ Trung ương họp, bổ sung tôi vào Trung ương và Thường vụ thay đồng chí Hoàng Văn Thụ bị địch bắt. Tôi không chịu nhận, nhưng cuối cùng anh Trường Chinh và anh Hoàng Quốc Việt bảo rằng: Chúng tôi biết rõ khả năng của anh rồi, cứ nhận đi”⁵. Làm Ủy viên Thường vụ Trung ương, ông được Đảng phân công phụ trách công tác tài chính và công tác vận động binh lính địch; đồng thời, được phân công hoạt động trong Mặt trận Việt Minh, giữ chức Chủ nhiệm Tổng bộ.

Hội nghị Quân sự Cách mạng Bắc Kỳ họp từ ngày 15 đến ngày 20-4-1945, tại nhà ông Ngô Văn Đông (Lý Đông), thôn Liễu Ngạn, xã Hoàng Vân, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang. Hội nghị quyết định những vấn đề bố trí quân sự trên phạm vi toàn quốc nhằm tiến tới tổng khởi nghĩa. Vì vậy, ý nghĩa của Hội nghị là mang tính toàn quốc. Nguyễn Lương Bằng tham dự Hội nghị cùng với Tổng Bí thư Trường Chinh (Chủ trì) và các ông Võ Nguyên Giáp, Trần Đăng Ninh, Văn Tiến Dũng, Nguyễn Văn Trân, Lê Thanh Nghị, Bạch Thành Phong, Cao Hồng Lãnh, Chu Văn Tấn.

Chuẩn bị khởi nghĩa trong Cách mạng tháng Tám năm 1945, Nguyễn Lương Bằng được bổ sung vào Ủy ban Dân tộc giải phóng do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch.

Hội nghị toàn quốc của Đảng họp từ ngày 14 đến ngày 15-8-1945, tại xã Tân Trào, huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang. Nguyễn Lương Bằng với tư cách là Ủy viên Thường vụ Trung ương, tham gia Hội nghị và phát biểu tại Hội nghị về cách mạng Việt Nam trong giai đoạn mới.

Sáng 16-8-1945, Quốc dân Đại hội khai mạc ở đình xã Tân Trào, huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang. Nguyễn Lương Bằng với tư cách Ủy viên Ủy ban Dân tộc giải phóng, tham dự Hội nghị.

Sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, Nguyễn Lương Bằng lần lượt giữ chức Tổng giám đốc Ngân hàng quốc gia Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, từ tháng 5-1951 đến tháng 4-1952; Đại sứ đầu tiên của Việt Nam tại Liên Xô, Nhiệm kỳ từ tháng 4-1952 đến tháng 4-1956; Tổng Thanh tra Chính phủ từ tháng 4-1956 đến ngày 11-10-1965; Phó Chủ tịch nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa từ ngày 22-9-1969 đến ngày 2-7-1976; Phó Chủ tịch nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam từ ngày 2-7-1976 đến ngày 20-7-1979.

Nguyễn Lương Bằng, mất ngày 20-7-1979, tại Hà Nội, thọ 75 tuổi.

Có thể nói, trong quá trình hoạt động cách mạng, Nguyễn Lương Bằng nổi lên tấm gương đạo đức cách mạng mẫu mực tuyệt vời. Có lần, trong ngục tù Hỏa Lò, Hà Nội, anh em tù chính trị giữ được một số tiền do người nhà gửi vào. Số tiền này, giao cho Nguyễn Lương Bằng quản lý. Trước khi vượt ngục Hỏa Lò, Hà Nội, ông đã chia số tiền đó, cùng quần áo, thuốc men cho anh em chuẩn bị vượt ngục. Bản thân mình không giữ một đồng nào của anh em.

Trong khi giữ các chức vụ của Đảng và Nhà nước giao phó, Nguyễn Lương Bằng chắt chiu từng xu để bổ sung vào quỹ Đảng. Ông đi công tác, không dám lấy tiền của Đảng, mà bí mật về quê bán thóc, lấy tiền đi đường. Vì vậy, đồng chí của ông gọi ông là “Anh Cả Đỏ”, đồng chí “Sao Đỏ”. Tổng Bí thư Trường Chinh có lần nói với chúng tôi là thời gian phụ trách công tác tài chính của Đảng, đồng chí Nguyễn Lương Bằng đã thể hiện đức tính liêm khiết tuyệt đối, rất minh bạch trong hoạt động tài chính. Vì vậy, Đảng rất yên tâm khi giao cho đồng chí phụ trách tài chính. Nguyễn Thọ Chân, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, nguyên Bí thư Thành ủy Sài Gòn – Chợ lớn, bình luận về đạo đức của Nguyễn Lương Bằng: “Ai thì tôi chưa biết, chứ Anh (Nguyễn Lương Bằng – ĐĐV) rõ ràng là người thực hiện cần kiệm liêm chính, chí công vô tư theo gương Hồ Chí Minh vĩ đại. Anh theo Bác không phải bằng thuyết giảng về đạo đức, mà bằng cách sống và chiến đấu theo phong cách hằng ngày của Người”⁷.

Đạo đức cách mạng của Nguyễn Lương Bằng đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh đánh giá: “Đó là một cử chỉ vô tư, tốt đẹp, không ham chuộng địa vị, đặt lợi ích của dân tộc, của đoàn kết toàn dân lên trên lợi ích cá nhân. Đó là một cử chỉ đáng khen đáng kính mà chúng ta phải học tập”⁸.        

Trong hoạt động cách mạng, Nguyễn Lương Bằng rất chú trọng đến xây dựng Đảng. Nét nổi bật là ông dựa vào quần chúng để xây dựng Đảng, xem đó là phương châm công tác của ông. Ông cho rằng, nếu không dựa vào quần chúng để xây dựng Đảng, Đảng sẽ dẫn đến tình trạng “lỏng chân đứng”. Vì vậy, ông đã ra sức tổ chức, xây dựng các tổ chức, đoàn thể quần chúng, lấy đó làm bàn đạp để xây dựng Đảng. Quan điểm của ông là các tổ chức, đoàn thể quần chúng lớn mạnh, phát triển rộng rãi, thì Đảng cũng sẽ lớn mạnh, phát triển rộng rãi. Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng, đồng thời, cũng là sự nghiệp của Đảng, đem kết hợp hai yếu tố đó sẽ tạo nên sức mạnh của Đảng.

Trong phương pháp dựa vào quần chúng để xây dựng Đảng, Nguyễn Lương Bằng rất chú trọng đến các thành phần công nhân, nông dân, vì công nhân là giai cấp lãnh đạo cách mạng, còn nông dân là lực lượng của cách mạng, tạo thành công nông liên minh. Đối với tầng lớp trí thức, trước khi đưa họ vào Đảng, cần có sự chọn lọc, vì nếu không chọn lọc cẩn thận sẽ dẫn đến tình trạng đông về số lượng, nhưng lại kém về chất lượng. Nói như vậy, không có nghĩa không có sự chọn lọc công nhân, nông dân trước khi đưa họ vào Đảng. Nhưng sự chọn lọc đối với trí thức khác với sự chọn lọc công nhân, nông dân ở chỗ phải kiểm tra toàn diện, giáo dục toàn diện và đặc biệt phải chú ý đến đặc điểm của trí thức.

Tấm gương Đạo đức cách mạng sáng ngời của Nguyễn Lương Bằng thể hiện ở phẩm chất một nhà cách mạng bản lĩnh, liêm khiết, lăn lộn với phong trào cách mạng của quần chúng, dưới sự lãnh đạo của Đảng.

Con người ấy đã đi vào lịch sử cách mạng Việt Nam như một chiến sĩ cộng sản bản lĩnh, kiên cường và rất liêm khiết. 

 ------

* Bài đăng báo Quân đội Nhân dân, số ra ngày 2-4-2019
1. Theo Hồi ký của Nguyễn Lương Bằng: Những lần gặp Bác, in trong sách “Bác Hồ”, Nxb Văn học, Hà Nội, 1960, tr. 60.

2. Theo Hồi ký của Nguyễn Lương Bằng: Những lần gặp Bắc, sđd, tr. 63.

3. Có tài liệu viết sau khi bị giải về nước, Nguyễn Lương Bằng bị nhà cầm quyền Đông Pháp giam tại bốt Catina, Sài Gòn, sau đó, Nguyễn Lương Bằng  bị đưa xuống tàu biển Cờlốtđờsáp, chở ra Hải Phòng và từ Hải Phòng, bị chuyển lên giam tại nhà tù Hỏa Lò, Hà Nội. Bị giam tại nhà từ Hỏa Lò, Hà Nội một thời gian, thì được đưa về giam tại quê hương ông ở Hải Dương.

4. Có tài liệu viết tháng 6-1932. Qua xác minh, tôi (ĐĐV) cho rằng, Tòa án thực dân xử Nguyễn Lương Bằng vào tháng 6-1931, chứ không phải tháng 6-1932.

5. Theo Hồi ký của Nguyễn Lương Bằng, bản đánh máy, rút từ băng ghi tiếng nói của Nguyễn Lương Bằng (ĐĐV).

6. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện kiện Đảng Toàn tập , Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2000, tập 7, tr. 513.

7. Dẫn theo “Bách khoa toàn thư mở Wikipedia”, mục: Nguyễn Lương Bằng.

8. Dẫn theo “Bách khoa toàn thư mở Wikipedia”, mục: Nguyễn Lương Bằng.