“NÊN HỌC SỬ TA”
GS,TS Đàm Đức Vượng
Thời
gian gần đây, trên các trang mạng rộ lên một loạt bài về “Chương trình
lớp 10 mới: Học sinh không cần học môn lịch sử, môn vật lý nếu không
thích”. Với Chương trình mới này, “học sinh lớp 10 sẽ không phải học
lịch sử hay hóa học, sinh học, các em cũng có thể không cần học môn lịch
sử hay địa lý nếu không muốn, và các em hoàn toàn có thể chọn các môn
như âm nhạc, hay giáo dục kinh tế và pháp luật,… tùy thuộc vào sở thích
và định hướng tương lai của các em”.
Đọc
những dòng trên, một cô giáo dạy môn lịch sử bậc trung học phổ thông
phải thốt lên: “Một đất nước luôn tự hào mấy ngàn năm văn hiến, một dân
tộc luôn tự hào với truyền thống hào hùng trong lịch sử, một nền giáo
dục vốn dựa trên nền tảng lịch sử, văn hóa, dân tộc với đạo lý truyền
thống tốt đẹp thì phải tôn trọng lịch sử. Dù dưới bất kỳ hình thức gì đi
nữa thì bỏ đi môn lịch sử sẽ là một sai lầm to lớn bởi chúng ta sẽ đào
tạo ra một thế hệ công dân không nhớ tới quá khứ và cội nguồn của mình”.
Vị giáo viên này phản biện: “Xưa nay, học sinh vốn ngại học sử, đến nay
Bộ Giáo dục và Đào tạo lại tiếp tục đưa môn học này thành môn học tự
chọn trong tổ hợp 3 môn thì khác nào “khai tử” môn lịch sử?”. Cô giáo
dạy sử nghẹn ngào nói: “Hiện nay, nhiều người trẻ gần như không hiểu
biết về lịch sử dân tộc, vẫn coi Quang Trung và Nguyễn Huệ là anh em.
Điều gì sẽ xảy ra khi giới trẻ không biết gì về lịch sử nước nhà, hoặc
nếu biết cũng lơ mơ, ngây ngô, trong khi các thông tin méo mó lịch sử
thì tràn lan trên mạng xã hội?...”.
Những
lời tâm sự trên đây của vị giáo viên môn lịch sử rất chân thành khi
chúng ta tưởng nhớ đến Chủ tịch Hồ Chí Minh nói về lịch sử nước ta. Năm
1941, Người có hai tác phẩm viết về lịch sử Việt Nam.
Tác phẩm thứ nhất: “Nên học sử ta”:
“Dân ta phải biết sử ta,
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”1.
Theo Người: “Dân
ta phải biết sử ta. Sử dạy cho ta những chuyện vẻ vang của tổ tiên ta.
Dân tộc ta là con Rồng cháu Tiên, có nhiều người tài giỏi đánh Bắc dẹp
Nam, yên dân trị nước, tiếng để muôn đời… Những vị anh hùng ấy vì nước
vì dân mà làm nên sự nghiệp kinh thiên động địa. Nhờ những vị dân tộc
anh hùng ấy mà nước ta được tự do, độc lập, lừng lẫy ở Á Đông”2.
Theo Người, thì sử dạy cho ta bài học lúc nào dân ta đoàn kết muôn người
như một thì nước ta độc lập, tự do. Trái lại, lúc nào dân ta không đoàn
kết thì bị nước ngoài xâm lấn. Vì vậy, quan điểm của Người là phải biết
đoàn kết chống giặc ngoại xâm để khôi phục lại nền độc lập, tự do cho
Tổ quốc. Đó là lý do Người khuyên chúng ta “nên học sử ta”3.
Tác phẩm thứ hai: “Lịch sử nước ta”. Trong tác phẩm này, Người lại viết:
“Dân ta phải biết sử ta,
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam.
Kể năm hơn bốn nghìn năm,
Tổ tiên rực rỡ, anh em thuận hòa”4.
Tác phẩm “Lịch sử nước ta” của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Ảnh tư liệu.
Tác
phẩm “Lịch sử nước ta” là một bài thơ dài (diễn ca) do Chủ tịch Hồ Chí
Minh viết vào khoảng cuối năm 1941, tại Cao Bằng, xuất bản các năm 1942,
1947, 1949.
Tập
diễn ca lịch sử này được viết để làm tại liệu học tập cho các lớp huấn
luyện cán bộ trước Cách mạng tháng Tám năm 1945, nhằm giáo dục và động
viên nhân dân ta phát huy truyền thống lịch sử vẻ vang của dân tộc, góp
phần chuẩn bị cho Cách mạng tháng Tám năm 1945.
Lịch sử nước ta đã in sâu vào tâm trí đồng bào cả nước. Nhiều người đã thuộc lòng toàn văn diễn ca này.
Đọc
“Nên học sử ta” và diễn ca “Lịch sử nước ta”, thấy Chủ tịch Hồ Chí Minh
rất coi trọng lịch sử nước nhà, coi đây là một vấn đề không thể thiếu
trong đời sống sinh hoạt chính trị và sinh hoạt xã hội. Lịch sử Việt Nam
không những mang tính truyền thống, mà còn ảnh hưởng rất lớn đến hiện
tại và tương lai, nên cần phải học.
Lịch
sử là gì? Xét dưới góc độ triết học, đó là nguyên tắc nhận thức các sự
vật và hiện tượng trong sự phát triển, sự hình thành của chúng, trong
mối quan hệ của chúng với những điều kiện lịch sử cụ thể. Quan điểm lịch
sử là cách xem xét hiện tượng như là sản phẩm của sự phát triển lịch sử
nhất định, theo quan điểm cho rằng, những hiện tượng đó phát sinh như
thế nào, phát triển như thế nào và đã đi tới tình trạng hiện nay ra sao.
Là một phương pháp nghiên cứu lý luận nhất định, quan điểm nhận thức về
lịch sử là sự xác định sự biến đổi, trong đó, thể hiện sự hình thành
những đặc tính và những mối liên hệ đặc thù của các sự vật quy định bản
chất, tính đặc thù về chất của lịch sử. Quan điểm lịch sử đòi hỏi bắt
buộc phải thừa nhận tính chất kế thừa và không thể đảo ngược của những
biến đổi của sự kiện lịch sử. Vì vậy, quan điểm lịch sử đã trở thành một
trong những nguyên tắc quan trọng nhất của khoa học, gọi là khoa học
lịch sử, cho phép khoa học lịch sử vẽ nên bức tranh toàn cảnh về các sự
kiện lịch sử theo phương pháp biện chứng. Bản thân nó giải thích bản
chất và những hiện tượng xã hội phức tạp như lịch sử nhà nước, lịch sử
giai cấp và đấu tranh giai cấp,…, đưa ra những dự đoán về chủ nghĩa xã
hội nhất định thay thế chủ nghĩa tư bản, là điều không thể tránh khỏi.
Quan điểm của triết học, xã hội học, lôgích học tư sản hiện đại là phủ
nhận nguyên tắc về quan điểm lịch sử, chống lại quan điểm lịch sử hoặc
giải thích nó một cách méo mó theo kinh nghiệm chủ nghĩa.
Nói
đến lịch sử không thể không nói đến lôgích. Giữa lịch sử và lôgích có
mối liên hệ biện chứng với nhau, đan xen vào nhau, tác động vào nhau,
tạo thành thể thống nhất. Lịch sử và lôgích đều là những phạm trù triết
học nói lên những đặc điểm quan trọng của quá trình phát triển, cũng như
mối tương quan giữa sự phát triển lịch sử và lôgích. Lịch sử là những
sự kiện xảy ra trong đời sống xã hội, còn lôgích là sự tổng kết những sự
kiện đó. Lịch sử thể hiện quá trình hiện thực của sự xuất hiện và sự
hình thành một sự kiện nào đó; lôgích thì thể hiện những mối tương quan,
những quy luật liên hệ và tác động lẫn nhau giữa các mặt của sự kiện
đó, đang tồn tại trong trạng thái phát triển của nó. Lịch sử quan hệ với
lôgích như là quá trình phát triển quan hệ với kết quả của nó, trong
đó, những mối liên hệ đã được hình thành một cách tuần tự trong tiến
trình của lịch sử hiện thực. Tính thống nhất giữa lịch sử và lôgích được
thể hiện ở chỗ tính lịch sử chứa đựng tính lôgích ở mức độ mà mọi quá
trình phát triển đều bao hàm khuynh hướng khách quan, tính tất yếu của
nó. Lịch sử và lôgích được thể hiện ở mối tương quan và sự lệ thuộc lẫn
nhau, tác động vào nhau, gặp nhau ở yếu tố lịch sử. Lịch sử và lôgích
đều hình thành cơ cấu đặc thù của nó, chứa đựng quá trình hình thành và
phát triển của nó: lôgích bao hàm cái lịch sử và phản ánh vào lôgích,
tạo thành thể thống nhất của lịch sử.
Nhiệm
vụ của nghiên cứu lịch sử là phát hiện những sự kiện và những tiền đề
định hình cụ thể của những hiện tượng này hay hiện tượng khác, phát hiện
tính chất tuần tự lịch sử của những bước quá độ, từ những giai đoạn tất
yếu lịch sử này sang giai đoạn tất yếu lịch sử khác. Tầm quan trọng của
lịch sử không thể thiếu trong đời sống xã hội.
Nhiệm
vụ nghiên cứu của lôgích là phân tích những điểm cần nhấn trong lịch sử
để phân tích bằng lý luận, nhằm làm phong phú thêm những sự kiện lịch
sử và mang tính tổng kết của lịch sử.
Nhưng
xét cho cùng, lôgích cũng là lịch sử và lịch sử cũng là lôgích, chỉ
khác nhau ở chỗ lịch sử mang tính cụ thể, còn lôgích mang tính khái
quát.
Qua
sự phân tích trên đây, thấy rằng, lịch sử mà thoát khỏi lôgích sẽ rơi
vào “lịch sử chay”, trong khi đó, nếu lôgích thoát khỏi lịch sử, cũng sẽ
rời vào “lôgích chay”, lôgích sẽ không có cơ sở để tổng kết lịch sử. Vì
vậy, quan điểm lịch sử của ta là lịch sử bao giờ cũng gắn với lôgích,
tạo thành mối quan hệ biện chứng: lịch sử - lôgích.
Những
điều trên đây đã nêu, đặt ra cho chúng ta là không nên đặt vấn đề không
cần học sử nếu không muốn, vì đặt vấn đề như vậy sẽ hạ thấp vai trò của
lịch sử, trong khi Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy chúng ta “nên học sử ta”.
------
1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, 15 tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tập 3, tr. 255.
2. Hồ Chí Minh: Toàn tập, 15 tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tập 3, tr. 255.
3. Hồ Chí Minh: Toàn tập, 15 tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tập 3, tr. 255.
4. Hồ Chí Minh: Toàn tập, 15 tập, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011, tập 3, tr. 259.
